خبرنگاري در راديو و تلويزيون
حرفه خبرنگاري راديو و تلويزيون به توانايي‌ها و مهارت‌هاي خاصي نياز دارد، از اين رو كسب اين مهارت‌ها و دست يافتن به فنون و شيوه‌هاي ارتباطي با تلاش فردي و استفاده مناسب از فرصت‌ها امكان‌پذير است و براي تربيت خبرنگار راديو و تلويزيون، گذراندن مراحلي ضروري است؛ آن هم در صورتي كه خبرنگار ويژگيهاي خبرنگاري را دارا باشد.
مرحله اول: كار در تحريريه خبر
افرادي كه معيارهاي حرفه خبرنگاري را دارند و جذب رسانه مي‌شوند ضرورت دارد بين يك تا دو سال در تحرير خبر كار كنند تا با تنظيم خبر، ويژگيهاي خبر راديو و تلويزيون، ساختار خبر راديو و تلويزيون، مفاهيم و اصطلاحات رايج در حوزه‌هاي خبري، شيوه‌هاي برقراري ارتباط، وظايف، فعاليت‌ها و اهداف رسانه و شناخت نياز مخاطبان به خوبي آشنا شوند.
همزمان با كار در تحريريه خبر، خبرنگار مي‌تواند به همراه خبرنگاران با تجربه و كارآزموده در صحنه رويدادها، خبر مكتوب تهيه و ارسال كند و نتايج كار خود را در معرض قضاوت سردبيران و ديگر خبرنگاران قرار دهد.
مرحله دوم: خبرنگاري راديو
خبرنگاران راديو معمولاً از بين خبرنگاراني كه با شيوه‌هاي تهيه و تنظيم خبر مكتوب به خوبي آشنا شده‌اند، انتخاب مي‌شوند و آموزش اين مرحله را به مدت يك تا دو سال در گروه‌هاي خبر راديو سپري مي‌كنند. در اين مدت خبرنگاران به مهارت‌هاي توانايي در گفتن، توصيف پديد‌ه‌ها، اداي كلمات، قدرت بداهه گويي و سرعت در بيان مطالب دست مي‌يابند و با شيوه‌هاي استفاده از صدا، موسيقي، افكت، سرود، كلام، ساخت خبر و راديو و نيازهاي مخاطبان آن به خوبي آشنا مي‌شوند.
شغل خبرنگاري از جمله شغل‌هايي است كه به تمرين فراوان نياز دارد. تهيه خبر سر صحنه و توصيف رويدادها، ممارست و تبحر فراوان مي‌خواهد. با عنايت به اين كه اين شغل با استرس فراوان ناشي از محدوديت‌ها و قيد و بندهاي محيط گزارش و اضطراب دروني و اضطراب ناشي از چگونگي نتيجه كار همراه است، از اين رو خبرنگاران با دشواري‌‌هاي گوناگون مواجه هستند. اما با درايت مي‌توانند سد اين دشواري‌ها را بشكنند و تهيه گزارش را سهل و آسان سازند.خبرنگاراني كه در مرحله تهيه خبر مكتوب موفق هستند و در تنظيم آن حاذق و چيره دست شده‌اند، به هنگام كار در گروه‌هاي خبر راديو پس از كسب آموزش‌هاي لازم بايد اندوخته‌هاي خود را درحضور استادان زبردست عرضه كنند؛ اين كار به اين شكل امكان‌پذير است كه رسانه‌ها مي‌توانند با داير كردن كارگاه‌هاي آموزشي، شيوه‌هاي تهيه و ارسال گزارش خبري را به طور عملي به خبرنگاران آموزش دهند.در اين مرحله هر چقدر تعداد خبرنگاران كمتر باشد، امكان بهره گرفتن از آموزش بيشتر است. در كارگاه آموزشي نقاط قوت و ضعف خبرنگاران به وضوح مشخص مي‌شود و سردبيران مي‌توانند براي استمرار نقاط قوت و جبران نقاط ضعف چاره انديشي كنند. از جمله موارد ديگري كه در كارگاه آموزشي قابل بررسي است، نمونه فعاليت و كار خبرنگاران است كه به خوبي مي‌توان آنها را نقد و بررسي كرد.
همزمان با بر پايي كارگاه‌هاي آموزشي، برگزاري كلاسهاي تئوري در زمينه‌هاي مختلف نيز ضرورت دارد؛ خبرنگاري راديو در مقايسه با تلويزيون هزينه كمتري دارد و تهيه خبر راديو به نيروي انساني كمتري نياز دارد و مراحل كار پيچيده نيست. خبرنگاران بايد تهيه خبرهاي راديويي را نه تنها در محيط كار، بلكه در منزل نيز تمرين كنند تا تسلط بيشتري براي ارائه خبر پيدا كنند.
خـبرنگاراني مـوفق خواهـند بود كـه در پايان اين مرحله قادر باشند وضعيت صحنه رويـداد را با عبـارات و كلـمات مناسب توصيف كنند و شنونده را قادر به درك محيط گزارش و وقـايع آن كنند.
از جمله مواردي كه يك چـهره موفق از خبرنگار نشان مي‌دهد؛ بيان محاوره‌اي مطالب، خطا نداشتن در گفتار، لحن دلـنشين، تكيه بر نقاط جـذاب و شنيدني و پرهيز از موارد غير جذاب است.
مرحله سوم: خبرنگاري تلويزيوني
خبرنگاران تلويزيون معمولاً از بين كساني كه امتحان خود را به خوبي در تهيه گزارش‌هاي خبري راديو پس داده‌اند، انتخاب مي‌شوند.اين خبرنگاران در كارگاه آموزشي خبر تلويزيون، زير نظر متخصصان صدا و تصوير با شيوه‌هاي خبر تلويزيون و گزارشگري آن آشنا مي‌شوند.كارگاه آموزشي خبر تلويزيون، فرصت‌هاي زيادي را براي انجام كار عملي خبرنگاري، به منظور آموزش و متبلور كردن توانايي‌هاي بالقوه خبرنگاران ايجاد مي‌كند و در آن شيوه‌هاي خبرنگاري به آنان آموزش داده مي‌شود.
خبرنگاران معمولاً دوره دستيابي خبرنگاري راديو و تلويزيون را لااقل بايد در مدت سه سال طي كنند تا قادر به كسب مهارت‌هاي خبرنگاري شوند.آنان بايد فعاليتهاي خود از پخش‌هاي خبري كم اهميت‌تر شروع كنند. برپايي كلاسهاي تئوري در زمينه زيبايي‌شناسي، كاربرد جلوه‌هاي صوتي و تصويري در خبر تلويزيون، آشنايي با تدوين تصاوير، شيوه‌هاي نگارش خبر تلويزيون، فنون خبرنگاري تلويزيون، چگونگي استفاده از منابع آرشيوي در خبر تلويزيون و شيوه‌هاي تهيه و توليد خبر در رسانه‌هاي خبري جهان، از جمله مواردي است كه توانايي و مهارت خبرنگار را افزايش مي‌دهد. خبرنگاراني كه بين يك تا دو سال دوره آموزشي خبر تلويزيون را فرا گيرند و همزمان تحت نظر خبرنگاراني با تجربه خبر تلويزيوني تهيه كنند، به نحو شايسته‌اي قادر به تهيه، تنظيم و ارسال خبر تلويزيوني مي‌شوند. از اين رو مديران راديو و تلويزيون در تهيه منابع انساني مورد نياز خود بايد برنامه‌هاي مدوني تهيه كنند و به اجرا گذارند تا هيچ وقت با مشكل كمبود نيرو مواجه نشوند.
ويژگي گروه خبري تلويزيوني
« گزارشگري براي روزنامه يك كار فردي است. نوشتن نيز يك فعاليت انفرادي است؛ معادل آنها در تلويزيون، فعاليتهاي گروهي هستند كه به تنهايي معنايي ندارند. دارنده نوعي مهارت و خبرگي، بايد كم و بيش از ساير مهارت‌ها نيز مطلع بوده و به نوعي تكميل كننده آنها باشد». (تيرل رابرت، ژورناليسم تلويزيوني، 50) گروه خبري معمولاً از خبرنگار، تصويربردار، دستيار تصويربردار و صدابردار تشكيل مي‌شود كه بر حسب مورد ممكن است بعضي از عوامل در تهيه برنامه نقش نداشته باشند.
خبرنگار؛ تهيه كننده برنامه، مسئول گروه خبر و راوي رويداد است و در بطن رويدادها وقايع‌نگاري مي‌كند. «تصويربردار يا فيلمبردار فردي است كه ضمن شناخت كيفيت هنري نور و كمپوزيسيون، با كاربرد وسايل و دستگاه‌هاي فيلمبرداري آشنايي كامل دارد. يك فيلمبردار خبري به استعداد، دانش عمومي مسيع، ثبات روحيه، قدرت بدني، برخورد اجتماعي، علاقه به كارهاي مكانيكي، پشتكار، شجاعت، تخيل، حساسيت، استقامت روحي و روحيه شاد نياز دارد». (همان جا، 152،82)
«صدابردار فردي است كه ضمن شناخت كيفيت هنري صدا با كاربرد وسايل و دستگاه‌هاي صوتي آشنايي كامل داشته باشد». (همان جا، 48)
دستيار تصويربردار فردي است كه شناخت كافي از وسايل مربوط به نورپردازي و استفاده از تجهيزات جانبي تصويربرداري دارد و تصويربردار را در اداي وظايف ياري مي‌دهد.
تجهيزات گروه خبر شامل دوربين و متعلقات، سه پايه دوربين، انواع ميكروفن (دستي، يقه‌اي و ثابت)، ضبط صوت صدابرداري و خبرنگاري و تجهيزات ارسال خبر است.
اعضاي گروه خبر متناسب با توانايي‌هايشان انتخاب مي‌شوند. پس از انتخاب اعضاء مسئله مهم هماهنگي بين آنهاست. اعضاي گروه در واقع به منزله يك تيم‌اند و به مانند يك مسابقه فوتبال كه هماهنگي و همدلي بين اعضاي تيم ضروري است در اين جا نيز همكاري همه جانبه اعضاي تيم اجتناب‌ناپذير است. تنها آشنايي اعضاي تيم با يكديگر كافي نيست و به هماهنگي‌هاي قوي‌تري نياز دارد، زيرا هر خبر نيز ويژگي خاص خود را دارد.
ضرورت دارد خبرنگار براي پرهيز از دوباره كاري و به حداقل رساندن نقايص فعاليتهاي اعضاي گروه، هماهنگي مقدماتي را براي توجيه آنها انجام دهد.او در اولين و كوتاه‌ترين فرصت ممكن، عقيده خود را با اعضاي گروه در ميان مي‌گذارد و اين موجب افزايش سرعت در اجراي كار و كاهش هزينه و نقايص كار مي‌شود؛ در غير اين صورت او با معضلات متعددي كه هزينه بر خواهند بود، مواجه خواهد شد. در ميان گذاشتن موضوع با اعضاي گروه، آنها را وادار مي‌كند تا درباره موضوع به خوبي فكر كنند.
معمولاً فهرستي از نماهاي تصويري مورد نظر خود را به تصوير بردار ارائه مي‌دهند. اين كار پس از حضور گروه خبري در صحنه رويداد انجام مي‌شود. هر چقدر صورت مسئله براي خبرنگار و اعضاي گروه شفاف و واضح باشد، امكان تهيه گزارش دقيق‌تر است.
تصويربردار بر اساس سناريو از پيش تعيين شده از سوي خبرنگار، كار تصويربرداري موضوع خبر را انجام مي‌دهد و در واقع او نيز راوي تصويري رويداد است. تصويربردار با شات‌ها و فريم‌ها و صحنه‌هاي مختلفي كه از صحنه حادثه مي‌گيرد خبر را مستند مي‌كند؛ از اين رو هماهنگي بين خبرنگار و تصويربردار، بيش از هر زمان الزامي است.
اندازه شات‌ها و فريم‌هاي يك برنامه خبري، به ماهيت موضوع و هدف خبرنگار مرتبط است.اگر در متن خبر خبرنگار، بر مواردي تأكيد شده است، بايد اين موارد را نيز در تصوير خود نشان دهد؛ از اين رو تصويربردار بايد به طور كامل در جريان سناريو و داستان خبر قرار گيرد تا بتواند همپاي خبرنگار نقش خود را به خوبي ايفا كند.
خبرنگار در صحنه گزارش به واقعياتي دست پيدا مي‌كند كه در تكميل سناريوي از قبل برنامه‌ريزي شده او مؤثر و ممكن است به تكميل يا اصلاح برنامه او بينجامد؛ از اين رو متناسب با آخرين اطلاعات صحنه رويداد، راه كارهاي كلي را براي تهيه تصاوير به تصويربردار ارائه مي‌كند.
اصول فني تصويربرداري و زاويه انتخاب تصاوير و حالات ايستادن و استقرار دوربين به عهده تصويربردار است.
گروه‌هاي خبرنگاري
در عصر حاضر –موسوم به عصر ارتباطات –دامنه دانش و اطلاعات بشري بسيار گسترده است و امكان آگاهي از تمام آنها براي هيچ فردي ميسر نيست؛ از اين رو براي شناخت و تسلط زياد خبرنگاران در رسانه‌ها تشكيل شده است كه معمولاً در موضوع‌هاي مشخص به اين شرح كار مي‌كنند:
گروه سياسي، گروه اجتماعي، گروه اقتصادي، گروه فرهنگي و هنري و گروه ورزشي
حوزه‌هاي فعاليت خبرنگاران متناسب با نوع فعاليت اين گروه‌ها مشخص مي‌شوند. مثلاً كليه ادارات، سازمان‌ها و نهادهايي كه كار و نوع فعاليت آنها اقتصادي است، در گروه اقتصادي دسته‌بندي مي‌شوند.پوشش اخبار وقايع اين حوزه‌ها مهم است؛ از اين رو پوشش اخبار هر حوزه به يك خبرنگار واگذار مي‌شود. انتخاب خبرنگار براي يك حوزه خاص، به توانايي‌هاي تخصصي و فردي خبرنگار و علاقه‌مندي او به نوع كار متناسب با ويژگيهاي حوزه خبري بستگي دارد.
حوزه بندي خبري مزايا و معايبي دارد كه مهم‌ترين آنها به اين شرح است:
مزاياي حوزه‌بندي
1- آشنايي خوب خبرنگار با ويژگيهاي حوزه خبري
2- تهيه آرشيو شخصي از اطلاعات حوزه خبري
3- آشنايي خبرنگار با محيط حوزه و مسئولان و شرح وظايف آنها
4- آشنايي با خلق و خوي مديران
5- آشنايي با راه كارهاي ارتباط با هر فرد مسئول
آفات حوزه‌بندي
1- خبرنگار عامل حوزه خبري مي‌شود.
2- خبرنگار به خبرنويس تبديل مي‌شود.
3- از نوآوري در خبر كاسته مي‌شود.
4- با مسائل حوزه، انتقادي برخورد نمي‌شود.
متناسب با خط مشي و گستردگي دامنه كار، اگر رسانه در انجام امور خود سياست تبليغي را در پيش بگيرد، شيوه حوزه بندي پسنديده است. در نظام‌هايي كه دولت در رسانه نفوذ فوق‌العاده و گسترده دارد، از شيوه‌هاي تبليغي استفاده مي‌شود و خبر شكل تبليغي به خود مي‌گيرد. اگر خط‌مشي رسانه طرح مسائل به شكل واقعي باشد از خبرنگاران متعددي در يك حوزه كاري براي طرح مسائل استفاده مي‌شود. اين گونه رسانه‌ها بايد منابع اطلاعات قوي و بانك اطلاعات مناسب داشته باشند تا بتوانند در مواقع ضروري خبرنگاران را از نظر اطلاعاتي به خوبي تغذيه كنند. در هر حال به علت گسترده بودن دامنه كار بهتر است كه فعاليتهاي خبرنگاران حوزه‌بندي و به آفات و معايب آن نيز توجه جدي شود.
خبرنگاران بايد تلاش كنند.در حوزه خبري ابتكار عمل را در دست گيرند و به صورت عامل سازمان‌ها در نيايند.خبرهاي ارسالي سازمان‌ها معمولاً بر اساس مصالح خود سازمان تهيه مي‌شود و رويكرد آن به زواياي مثبت كار توجه دارد و بيشتر به منظور تبليغات تهيه شده است، در حالي كه اگر خبرنگار ابتكار عمل را در دست داشته باشد مي‌توانند به عمق قضايا دست پيدا كند.
از اين رو خبرنگاران بايد شناخت بسيار مناسب از بخش‌هاي حوزه فعاليت خود داشته باشند و به طور مستمر با آنان در ارتباط باشند تا بتوانند راوي شايسته وقايع باشند. اين موضوع از زاويه ديگري نيز قابل بيان است و آن اين كه شناخت مناسب حوزه موجب مي‌شود خبرنگار از انتشار خبر غير واقعي جلوگيري كند.
و خدایی که در این نزدیکی ست ...